آهن در گیاهان

آهن یکی از عناصری است که برای رشد و نمو بسیاری از گیاهان ضروری است، آهن در تولید کلروفیل نقش کاتالیست را بر عهده دارد و به عنوان حامل اکسیژن در گیاه عمل می کند. هر چند در گیاهان مقادیر بسیار کمی از این عنصر مورد نیاز است اما کمبود این ماده در گیاه باعث از بین رفتن رنگ سبز در گیاه و دیده شدن آوندهای گیاه به صورت تیره است. برای حل این مشکل استفاده از کودهای آهن امری رایج است. کودهی توسط  کود کلات و یا کود فروس سولفات به صورت اسپری بر روی گیاه و یا افزودن به خاک  انجام می شود.

آهن طبیعی موجود در خاک

تقریبا بیشتر آهن موجود در پوسته زمین به صورت Fe3+ است، اما از لحاظ فیزیولوژیکی شکل Fe2+ آهن برای گیاهان مفیدتر است. فرم Fe2+ به صورت نسبی قابل حل است اما سریعا اکسید شده و به Fe3+ تبدیل می شود و سپس رسوب می کند.

Fe3+ در محیط های خنثی و دارای pH بالا نامحلول است و همین عامل باعث می شود که گیاهانی که در خاک های قلیایی و دارای آهک هستند، نتوانند آهن جذب کنند. در این نوع خاک ها توصیه بر این است که از آهن کلات استفاده شود.

جذب آهن توسط گیاهان

گیاهان آهن را در فرم های اکسید شده آن جذب می کنند، Fe2+ (فرم فروس) یا Fe3+ (فرم فریک).

آهن توسط مکانیزم های متفاوتی توسط گیاهان جذب می شود. یکی از این مکانیزم ها chelation mechanism است که در آن گیاه ترکیباتی به نام سیدروفورها را آزاد می کند، این ترکیبات با آهن تشکیل پیوند داده و حلالیت آن را افزایش می دهند.

مکانیزم دیگر انتشار پروتون های H+ و سایر ترکیبات کاهش دهنده توسط ریشه گیاه است، این کار باعث کاهش pH خاک و در نتیجه افزایش حلالیت آهن می شود. در این راستا انتخاب کود نیتروژنی مهم است زیرا نیتروژن آمونیوم باعث افزایش انتشار پروتون توسط ریشه می شود.

نیتروژن نیترات باعث افزایش یون های هیدروکسید می شود که این امر pH خاک را دز ناحیه ریشه افزایش داده و مانع جذب آهن می گردد. در هنگام مشاهده کمبود آهن در گیاه می توان آن را سریعا با استفاده از اسپری کردن آهن بر روی گیاه درمان کرد اما بهترین کار پیشگیری است. بنابراین بهترین کار تشخیص مشکل اصلی و حل کردن آن است.

اغلب کمبود آهن به این معنا نیست که آهن وجود ندارد. عوامل مختلفی همچون میزان کربنات ها در خاک، شوری، رطوبت و … می توانند اثر گذار باشند.

کود آهن

کود آهن را می توان به صورت فروس سولفات و یا در فرم کلاته به کار برد.

کود فروس سولفات

فروس سولفات حدودا شامل 20% آهن است. این کود ارزان است و عموما به صورت اسپری بر روی برگ گیاهان استفاده می شود. افزودن این ماده به خاک غالبا ناموثر است ، خصوصا در خاک هایی با pH بالاتر از 7 زیرا آهن موجود در آن سریعا به فرم Fe3+ تبدیل شده و رسوب خواهد کرد.

کود آهن کلاته

کلات ها ترکیباتی هستند که باعث پایداری یون های فلزی می شوند و از آنها در برابر اکسیداسیون و رسوب کردن محافطت می کنند. کلات های آهن دارای 3 جزء زیر هستند:

1. یون های Fe3+
2. یک ترکیب شیمیایی همانند: EDTA, DTPA, EDDHA ، آمینو اسیدها ،فولویک اسید، هیومیک اسید و سیترات.
3. یون های سدیم و یا آمونیوم

کلات های مختلف یون های آهن را با قدرت های متفاوت در pH های متفاوت نگه می دارند. همچنین کلات های مختلف در میزان حساسیت برای جایگزینی آهن با سایر یون های موجود در خاک مانند کلسیم و منیزیم متقاوت هستند.

کود Fe-EDTA

این کود کلاته آهن در pH زیر 6 پایدار است. در pH بالاتر از 6.5 در حدود 50% از آهن غیر قابل دسترس است. بنابراین این کود در خاک های قلیایی ناموثر است. علاوه بر آن این ماده واکنش پذیری بالایی با کلسیم دارد، بنابراین استفاده از آن در خاک  و یا آب های با درصد کلسیم بالا درست نیست. باید به این نکته توجه کرد که EDTA یک کلات بسیار پایدار از میکرو-عناصر، به جز آهن، حتی در pH های بالاست.

کلات Fe-DTPA

این نوع کود تا pH برابر با 7 پایدار است و نسبت به جایگزین شدن آهن با کلسیم حساس نیست.

کلات Fe-EDDHA

این کلات تا pH برابر با 11 نیز پایدار است ، اما گرانترین کود کلاته آهن است.

میزان مصرف و روش مصرف کود آهن کلات برای گیاهان:

1. 5 گرم از کود (1 قاشق چای خوری) را در 5 لیتر آب حل کنید و سپس محلول را بر روی گیاه اسپری کنید تا زمانی که گیاه خیس شود. این کار را تا زمانی که علائم از بین بروند هر هفته تکرار کنید.
2. 5 گرم از کود را در 1 لیتر آب حل کنید ( برای گیاهان گلدانی 1 گرم را در لیتر آب حل کنید) و گیاه را با آن آبیاری کنید. پس از اضافه کردن محلول کود گیاه را به خوبی آبیاری کرده و این کار را هر 4 هفته یکبار تکرار کنید.

بهترین زمان برای مصرف این کود اوایل فصل رشد یعنی فصول بهار و یا تابستان است.

کود آهن برای چه گیاهانی مناسب است؟

همان گونه که قبل تر اشاره شد، تمامی گیاهان به مقدار کمی آهن نیاز دارند و غالبا این عنصر را از طریق خاک می توانند دریافت کنند. اما در مواردی همانند بالا بودن خاصیت قلیایی خاک و یا وجود کلسیم فراوان در خاک، آهن به درستی جذب گیاه نمی شود. علامت کمبود این ماده به صورت زرد شدن رنگ برگ ها و تیره دیده شدن رگ های موجود در گیاه است، هر چند این علائم می تواند ناشی از عوامل دیگری نیز باشد و اکتفا به این نکته کافی نیست و جهت اطمینان باید بر روی خاک آزمایش صورت گیرد.

گل ها و گیاهان آپارتمانی به دلیل کاربردهای زینتی ای که دارند از حساسیت بالاتری نسبت به کمبود این ماده برخوردار هستند. کشاورزان و پرورش دهندگان گل و گیاه از کود آهن برای بهبود گیاهانی همچون گندم، مرکبات، گوجه فرنگی، زعفران، ذرت، خیار و انواع گل ها از جمله شمعدانی، کاغذی، حسن یوسف و … استفاده می کنند.